Po inwentaryzacji „kolędowych zasobów” Podgórza (vel Pogórza) oraz północnej części podkarpackiego pogranicza polsko-ukraińskiego, przyszedł czas na dokładne badania folkloru bożonarodzeniowego i noworocznego miejscowości położonych w powiecie leżajskim i jego okolicach. Prace, realizowane przez Bartosza Gałązkę w ramach Stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, obejmują bardzo ciekawy i zróżnicowany – nie tylko pod względem repertuaru kolędowego – obszar.

Jego wschodnia część leżała do lat 40. XX wieku na kulturowym pograniczu polsko-ruskim – zbierane tu materiały korespondują więc z tymi opublikowanymi w trzecim woluminie serii Kolędy Podkarpacia: pojawiają się interesujące, nowe warianty tekstowe i melodyczne znanych z tamtego tomu śpiewów, a także utwory wcześniej niepodawane. W melodiach i tekstach kolęd polskich i ukraińskich widoczne są wzajemne zapożyczenia i wpływy. Liczną grupę stanowią kolędy życzące.

Większa część Leżajskiego znajduje się jednak w zasięgu kultury lasowiackiej, co przejawia się w specyficznej formie wciąż żywotnego (a przynajmniej funkcjonującego jeszcze w ostatnich dekadach XX wieku) obrzędu kolędniczego. Składają się nań nie tylko śpiewy o charakterze religijnym i życzącym (kolędy sensu stricto), ale również niezwykle bogaty zasób pieśni i piosenek o tematyce miłosnej: zalotnych, sentymentalnych i „wymówek”, żołnierskich i rekruckich, wreszcie ballad – śpiewanych „do kolędy” pannom i kawalerom (lecz także i pozostałym domownikom). Co ciekawe, znajdują się wśród nich utwory zarówno pochodzenia gminnego, jak i szlacheckiego.

Miejscowości związane od wieków z parafią w Grodzisku pozostają pod wyraźnym wpływem ośrodka przeworskiego, z jego specyficznym repertuarem kolęd noworocznych. Na terenach położonych na wschód od Sanu spotyka się z kolei śpiewy – i wersje melodyczne – „importowane” z lubelskiej części Roztocza (funkcjonujące w miejscowościach dzisiejszego powiatu biłgorajskiego).

Wszystkie te mikroregiony wzajemnie na siebie oddziaływały i oddziałują. Ponadto na całym obszarze pojawiają się utwory (i melodie, i teksty) charakterystyczne dla Rzeszowskiego jako regionu etnograficznego (obrzędy kolędnicze w miejscowościach położonych w południowo-zachodniej części opisywanego obszaru oraz we wsiach zamieszkiwanych przez Rzeszowiaków mają identyczny repertuar i przebieg). Są też, rzecz jasna, kolędy powszechnie znane na południowym wschodzie Polski.

Sam Leżajsk, centralny punkt badań, i jego najbliższa okolica także wnoszą do repertuaru swoiste, „endemiczne” kolędy. To wszystko czyni powiat leżajski i jego okolice przestrzenią wyjątkowo interesującą dla badaczy i miłośników śpiewu kolędowego. Rezultaty badań autor, współpracownik Stowarzyszenia „Muzyka Dawna w Jarosławiu”, przedstawi już w grudniu br., a czwarty tom Kolęd Podkarpacia, który powstanie na ich bazie, zapowiada się na najbardziej różnorodną pod względem repertuaru i zawartości „tekstowo-melodycznej” pozycję w serii.

Badania realizowane są w ramach stypendium z budżetu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.