Przy piecu i pod oknem

W roku 2017, dzięki dofinansowaniu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Stowarzyszenie przeprowadziło projekt „Przy piecu i pod oknem. Zbiór kolęd Podkarpacia z tradycji żywej i ginącej”.

W trakcie całorocznych badań przebadano i udokumentowano repertuar związany na Podkarpaciu w okresami Bożego Narodzenia i Nowego Roku. Głównymi obszarami badań były regiony leżajski i ropczycko-sędziszowski. Kierownikiem prac był Bartosz Gałązka. Zebrane podczas badań terenowych materiały poddano opracowaniu. Utwory zostały stranskrybowane.

Transkrypcja objęła w równym stopniu melodie (zapisane według zasad współczesnego zapisu etnomuzykologicznego) oraz teksty słowne nagranych kolęd (transkrypcje półfonetyczne, ilustrujące cechy języka informatorów, a przez to cechy gwar i dialektów). Transkrypcjom towarzyszą komentarze: dotyczące warstwy językowej i muzycznej utworów, przedstawiające sposób ich funkcjonowania w społecznościach lokalnych (w tym komentarze pochodzące od rozmówców), a także stan zakorzenienia i zachowania kolęd w lokalnej tradycji. Każdej pozycji towarzyszą również odwołania do źródeł drukowanych i rękopiśmiennych, pokazujące związki poszczególnych wariantów/wersji z udokumentowanym dotychczas repertuarem kolędowym.

Na tej podstawie przygotowano dwa wydawnictwa książkowe oraz wydawnictwo płytowe.

Ze względu na ogrom materiału zgromadzonego w Leżajskiem konieczne stało się podzielenie go na dwa woluminy.

W pierwszej części tomu IV, zatytułowanym „Od Leżajska” znalazło się ponad 800 unikatowych wariantów pieśni zebranych przez Bartosza Gałązkę podczas wieloletnich badań etnograficznych w okolicach Leżajska. O niezwykłym bogactwie bożonarodzeniowych tradycji regionu świadczy ogrom prezentowanego materiału oraz jego różnorodność muzyczna i literacka. Czytelnik znajdzie tu i melodie wywodzące się z chorału gregoriańskiego, i staropolskie tańce: dostojne polonezy, skoczne oberki. Powaga kolęd teologicznych przeplata się z rubasznym humorem pastorałek. Pieśni kościelne pojawiają się obok domowych kołysanek. Kolędy apokryficzne nieznanego autorstwa, sięgające genezą średniowiecznych misteriów, sąsiadują na kartach książki z twórczością poetów barokowych. Twórczość ludowa miesza się z wierszami, które trafiły pod leżajskie strzechy za pośrednictwem różnego rodzaju druków.

Część druga istnieje jak dotąd jedynie w postaci czekającego na druk pliku pdf. Znajdują się w niej trzy grupy pieśni: noworoczne kolędy dla gospodarza (kantyczkowe, obrzędowe i nowsze, ludowej lub profesjonalnej proweniencji), noworoczne kolędy dla młodzieży (obrzędowe oraz inne, przyjmujące funkcję obrzędowych na czas kolędowania, noszące w regionie różnorodne określenia: „pod winem”, „światówki”, „pieśni do kolędy” lub po prostu „kolędy”) oraz kolędy tzw. aktualizowane – związane tematycznie z czasem historycznym, w którym powstały (wśród nich duża grupa pieśni napisanych i śpiewanych po roku 1918) oraz ważnymi (przy czym waga jest tu subiektywnym, zbiorowym odczuciem społeczności) wydarzeniami z historii niektórych miejscowości. Całości dopełniają kolędy humorystyczne, parodie i pastisze.

Zawartość tomu „Od Ropczyc, Sędziszowa” została podzielona w ten sam sposób jak w tomie „Od Leżajska”, przy czym materiały mieszczą się w jednym woluminie – wynika to z mniejszej powierzchni obszaru objętego badaniami oraz bardziej jednorodną strukturą repertuaru. Na uwagę zasługuje większa reprezentacja kolęd apokryficznych, mniejsza różnorodność kolęd kantyczkowych, wśród których pojawiają się jednak pieśni nieobecne na wschodzie regionu – wpływy Krakowskiego. Wpływy te widoczne są także w muzycznych cechach repertuaru (przewaga dwumiaru, znikoma liczba melodii ametrycznych). Stosunkowo liczne są tu kolędy winszujące dla panny i kawalera, przy czym w tym zespole nie pojawiają się pieśni powszechne (z wyjątkiem ballady o lipce, funkcjonującej w obrzędach kolędniczych w większości subregionów Podkarpacia).

Większość wariantów umieszczonych w książkach nie była dotąd w tej postaci publikowana. Istniejąca w druku dokumentacja źródeł terenowych nie jest ani kompletna, ani wystarczająca, szczególnie pod względem muzycznym (publikowano głównie teksty słowne).

Z kolei płyta „Przy piecu i pod oknem. Kolędy Podkarpacia. Cz. 1” zawiera repertuar udokumentowany w 4., 5. i 6. tomie Kolęd Podkarpacia, a więc kolędy „od Leżajska” oraz „od Ropczyc, Sędziszowa”. Zawiera ona zarówno wykonania oryginalne, zarejestrowane podczas wizyt u najstarszych mieszkańców regionu, pamiętających repertuar swoich poprzedników urodzonych na przełomie XIX i XX wieku, jak i utrzymane w „duchu tradycji” interpretacje, których wykonawcami są zaproszeni artyści jak i przedstawiciele młodego pokolenia. Dokonując wyboru spośród tysięcy (!) nagrań kierowaliśmy się zasadą reprezentatywności, walorami literackimi i muzycznymi utworów, ale i subiektywnymi odczuciami.

Całość projektu wzbogacona była o warsztaty odbywające się w szkołach regionu.

W roku 2018 projekt będzie kontynuowany. Pojawią się dwa kolejne wydawnictwa książkowe oraz druga część płyty.

Logo_mkidn_01_cmyk

Comments are closed.