Kolędy Podkarpacia

Teren współcześnie nazywany Podkarpaciem to kraina wciąż jeszcze charakteryzująca się względnie wysokim stopniem zachowania kultury tradycyjnej. Szczególnie bogate są tutejsze tradycje kolędnicze, a ich liczba i różnorodność pozwalają zaryzykować stwierdzenie, że żywotność obyczaju kolędniczego jest tym, co wyróżnia Podkarpacie na tle innych regionów Polski.

W roku 2012 Stowarzyszenie wydało III tom serii Kolędy Podkarpacia z podtytułem Pogranicze polsko – ruskie. Autorem serii jest Bartosz Gałązka. Już od 1997 roku realizuje on autorski program badawczy, którego celem jest nagranie, katalogowanie, transkrypcja (muzyczna i językowa) oraz opracowanie (komentarze, paralele, zestawienia wariantów) tradycyjnych śpiewów, przede wszystkim religijnych, zachowanych w tradycji regionu.

Do kolęd Podkarpacia zaliczają się: * kolędy adwentowe, * oracje wigilijne i bożonarodzeniowe (połaźnicze), * kolędy bożonarodzeniowe, w tym apokryficzne i nieposiadające analogii w źródłach drukowanych, * oracje noworoczne i karnawałowe (szczodracze), * gospodarskie kolędy życzące, * kolędy młodzieżowe dla panien i kawalerów, * ludowe śpiewy „do kolędy”, zwane w regionie m.in. „światówkami”, „kolądkami”, „konopkami”, „pod winem” itp., * kolędy wiosenne (wielkanocne),* śpiewy odwołujące się do kolędowych pierwowzorów, w tym kolędy historyczne, patriotyczne i parodie kolęd, * inne śpiewy towarzyszące obrzędom kolędniczym, w tym kolędowaniu z maszkarami.

Wszystkie one występują tutaj w ogromnej liczbie wersji i wariantów tekstowych i, przede wszystkim, melodycznych. Są wśród nich zarówno kolędy polskie, jak i ukraińskie oraz łemkowskie, a także te wykonywane w typowym dla obszarów przejściowych dialekcie mieszanym.

Poniżej przedstawiany kilka niezwykle urokliwych pieśni (kilka kolęd znaleźć można również w innych zakładkach Mapy Muzycznej). Docelowo zaś zakładka niniejsza przekształci się w osobną stronę stanowiącą Bibliotekę Kolęd Podkarpacia.

Stała się dzisiaj wielka nowina
Wariant apokryfu „Cudowny siew”. Tekst oparty na wersji kantyczkowej (np. ze zbioru S. Miłkowskiego), znanej w całej południowej i wschodniej Polsce. Podana melodia jest charakterystyczna dla okolic Przeworska. Tradycja śpiewu tej pieśni na Pograniczu jest bardzo dawna: Oskar Kolberg zapisał w Chełmskim przekaz bliski podanemu wariantowi.

Zajaśniała śliczna gwiazda na niebie
Apokryficzna kolęda z grupy utworów opisujących pielęgnowanie Dziecięcia – w formie rozmowy z Maryją Matką. Wariant wersji związanej z Rzeszowskiem (szczególnie na linii Ropczyce-Jarosław) pochodzi z jednej z podprzeworskich wsi. Kolęda występowała dawniej najczęściej w funkcji pieśni podokiennej.

Gore gwiazda Jezusowi
Ta wersja melodyczna znanej pastorałki funkcjonuje m. in. w najbliższej okolicy Kolbuszowej. Zwraca uwagę taneczność synkopowanej melodii i wariabilność tekstu refrenu. Melodia przywodzi na myśl popularne w regionie tańce, tak zwane polki żydówki.