Warsztaty budowy cymbałów

Marek Kruczek urodził się 30.08.1967 roku. Pochodzi z Futomy. Podpatrując grę mistrzów muzyki tradycyjnej, m. in. legendarnej kapeli z Piątkowej zainteresował się grą na skrzypcach. Grę zasłyszanych na weselach utworów początkowo doskonalił pod okiem skrzypka ludowego Juliana Szczepana. Były to głównie pieśni do „Bożego Grobu”. W tym czasie spotkał się z muzykami tworzącymi Zespół Obrzędowy „Futomianie”, między innymi z wybitnym skrzypkiem, Witoldem Szczepanem. Ponieważ w kapeli nie mogło być dwóch skrzypków, rozpoczął naukę gry na cymbałach. Umiejętności gry na tym instrumencie zdobywał u znakomitego specjalisty, Piotra Rząsy z Futomy. Pod jego okiem w 1987 roku wykonał swoje pierwsze cymbały. Dzisiaj gra na cymbałach wykonanych wspólnie z Jerzym Pankiem w 1997 roku.

Historia cymbałów sięga starożytności. Instrument ten, pod nazwą santir był znany i wykonywany prawdopodobnie już w III w. p. n. e. na Bliskim Wschodzie i przypuszczalnie wywodził się od greckiego psaleterionu. Cymbały rozpowszechniły się po całej Europie i cieszyły się wielką popularnością zwłaszcza w średniowieczu i renesansie. W różnych krajach występowały pod różnymi nawami takimi jak tympanon,  hackbrett,  cymbalom, dulcimer. Mimo czasowego spadku ich popularności, składanego na karb nieszlachetności instrumentu, który – w przeciwieństwie do subtelności skrzypiec – zbytnio łomocze, cymbały istnieją do dziś. Współcześnie  występują pod różnymi nazwami w wielu krajach Europy, Azji oraz Ameryki Północnej i różnią się zarówno brzmieniem, budową, jak i techniką gry.

Cymbały są zaliczane do chordofonów. Na wierzchniej płycie rozpięte są stalowe struny, w które uderza się drewnianymi pałeczkami (palcetami). Jako instrument uniwersalny, na którym można grać zarówno melodię, jak i akompaniament, cymbały szybko znalazły zastosowanie w muzyce tanecznej.  Dlatego też cieszyły się szczególną popularnością wśród muzyków grających zawodowo w gospodach i karczmach, jak i wśród wiejskich muzykantów.  W sztuce cymbalistowskiej prym wiedli zwłaszcza Żydzi i Cyganie, za których pośrednictwem ten instrument najprawdopodobniej do nas trafił, być może z Węgier, już w średniowieczu. Pierwszą informację o nich przynosi krakowski witraż z XV wieku. Istnienie cymbałów wzmiankuje w swoich monografiach również Oskar Kolberg. W polskiej literaturze obraz cymbałów utrwalił się dzięki znanemu opisowi koncertu Jankiela w XII księdze Pana Tadeusza.

Po II wojnie światowej, poza kilkoma wyjątkami, zastosowanie cymbałów w kapelach ludowych znane jest szerzej przede wszystkim na Rzeszowszczyźnie, gdzie instrument przywędrował z Łuku Karpackiego i zadomowił się w lokalnej muzyce tradycyjnej. Rola cymbalisty w rzeszowskiej kapeli jest wyjątkowa, gdyż realizuje on akompaniament melodyczno-harmoniczno-rytmiczny, wzbogacając melodię bogatą i charakterystyczną ornamentacją.

Wykonawcami takich cymbałów są ludowi rzemieślnicy, znający się na sztuce stolarskiej oraz lutnictwie.  Spośród najsłynniejszych mistrzów budowy rzeszowskich cymbałów należy wymienić: Piotra Sowę, Władysława Chochołka, Władysława Wojtynę, a z młodszego pokolenia – Marka Kruczka.